Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία και έχει για κέντρο της την ήβη. Χαρακτηρίζεται από μία μεταμόρφωση του σώματος (φυσιολογική μεταμόρφωση) και από μία μεταμόρφωση του πνεύματος και των συναισθημάτων (ψυχική μεταμόρφωση)
Οι αλλαγές στο σώμα συμβαίνουν υπό την επίδραση των ορμονών. Μερικοί αδένες – υπόφυση, όρχεις, ωοθήκες – είναι ώριμοι να εκκρίνουν υγρά, που ονομάζονται ορμόνες. Αυτές οι ορμόνες κυκλοφορούν στο αίμα και μεταβάλουν τα όργανα για τα οποία προορίζονται και τα οποία μεταμορφώνονται στη διάρκεια της ήβης. Όλο το σώμα μεγαλώνει ιδίως τα ακραία σημεία (οι πατούσες, οι παλάμες, η μύτη). Τα γεννητικά όργανα μπαίνουν σε διαδικασία ωρίμανσης και αυτό σηματοδοτεί την έναρξη της περιόδου της γονιμότητας. Η εξωτερική εμφάνιση, το περίγραμμα του σώματος, η σιλουέτα, μεταβάλλονται. Και μαζί τους μεταβάλλεται και ο τρόπος σκέψης.
Κατά τη διάρκεια της σωματικής μεταμόρφωσης, ο/η έφηβος νοιώθει σα να έχει χάσει τη σωματική του ταυτότητα και μοιάζει λίγο με τον αστακό που χάνει το καβούκι του (Fr. Dolto, 2007). Μέχρι να δημιουργηθεί η καινούρια του ταυτότητα, διανύει μια περίοδο αβεβαιότητας, ανασφάλειας, αναζήτησης και ερωτηματικών: ποιος είμαι, πώς είμαι, πώς φαίνομαι, τι θέλω. Χαρακτηρίζεται από αμφιθυμία (ανάγκη για ελευθερία και για προστασία ταυτόχρονα) και φόβο που συχνά τον ξορκίζει με το να γίνεται ριψοκίνδυνος, άλλοτε όμως και με την απομόνωση.
Αναζητά τις απαντήσεις μέσα από τον καθρέφτη και μέσα από το βλέμμα των άλλων που λειτουργούν ως ‘ζωντανός καθρέφτης’. Η εμφάνιση στο σώμα και στα ρούχα - το ‘λουκ’ -καθώς και η ομάδα των συνομιλήκων με τα ίδια γούστα και ενδιαφέροντα συνιστούν το προσωρινό ‘κέλυφος’, δίνουν μια προσωρινή ταυτότητα και τρόπους άμυνας.
Η εφηβεία μοιάζει με δεύτερη γέννηση (Fr. Dolto, 2007). Στην πρώτη, το βρέφος αποχωρίζεται το σώμα της μητέρας και την ασφάλεια που αυτό του προσφέρει ενώ σ’ αυτή τη 2η γέννηση ο έφηβος καλείται να αποχωριστεί το προστατευμένο περιβάλλον της οικογένειας και την προσκόλληση του στα γονεϊκά πρότυπα για να βγει έξω στον κόσμο, να γνωρίσει και να σχετιστεί με άλλους ανθρώπους. Αυτή η φυσιολογική διαδικασία αποχωρισμού, συμπίπτει με την ανάπτυξη στον έφηβο της αφαιρετικής και κριτικής ικανότητας της σκέψης του. Ο έφηβος κρίνει και αμφισβητεί τους γονείς, τους καθηγητές, άτομα που μέχρι πρότινος θαύμαζε.
Η εφηβεία λοιπόν, σηματοδοτεί : την αλλαγή, τη μεταμόρφωση, την μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, τον αποχωρισμό από το παιδικό σώμα, τις παιδικές συνήθειες και τρόπους συσχέτισης με τους άλλους κυρίως με τους γονείς.
Στην εφηβεία, ο έφηβος ξυπνά ερωτικά : το σώμα επιθυμεί, η ψυχή ερωτεύεται και το μυαλό φαντασιώνει.
Όχι όμως η ανορεκτική έφηβος.
Τα άτομα που πάσχουν από ψυχογενή ανορεξία αντιστέκονται σ’ αυτή τη φυσιολογική εξέλιξη και αλλαγή. Τόσο τα ίδια όσο και η οικογένεια τους αρνούνται να προσαρμοστούν σ’ αυτές ακριβώς τις αλλαγές που σηματοδοτεί η εφηβεία.
Τι είναι όμως η ψυχογενής ανορεξία;
Είναι μία ψυχοσωματική αρρώστια στην οποία εμπλέκονται τόσο το σώμα όσο και η ψυχή. Δίνει την εντύπωση μιας διατροφικής διαταραχής όπου το άτομο αρνείται την τροφή όμως η αιτία που την αρνείται είναι ψυχολογική (γι’ αυτό και λέγεται ψυχογενής ανορεξία). Δεν είναι ότι δεν έχει όρεξη να φάει αλλά επιβάλλει στον εαυτό του τη στέρηση της τροφής με το πρόσχημα ότι θα παχύνει ή ότι είναι παχύ.
Η ψυχογενής ανορεξία εκδηλώνεται με δύο διαφορετικούς τύπους: α) είναι η ανορεξία ‘στερητικού τύπου’, που χαρακτηρίζεται από μια παρατεταμένη και αυστηρή αποχή από το φαγητό. Τα άτομα μ’ αυτό τον τύπο ανορεξίας είναι περισσότερο εσωστρεφή και αρνούνται να παραδεχτούν πως νοιώθουν πείνα και άγχος, β) υπάρχει όμως και η ανορεξία ‘υπερκαταναλωτικού τύπου’. Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε σταδιακά επεισόδια υπερφαγίας που ακολουθούνται από τεχνητή πρόκληση εμετού. Τα άτομα αυτά είναι πιο εξωστρεφή, αναφέρουν συχνότερα άγχος, κατάθλιψη και ενοχές. Παραδέχονται επίσης ότι έχουν έντονη όρεξη.
Η άρνηση της τροφής έχει σαν αποτέλεσμα το σώμα να μην παίρνει την ενέργεια που χρειάζεται για να λειτουργεί κανονικά. Γι’ αυτό και τα άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία έχουν συχνά πονοκεφάλους, κρυώνουν ενώ η θερμοκρασία είναι κανονική, η πίεση του αίματος χαμηλώνει, τα νύχια αδυνατούν και ραγίζουν εύκολα, τα μαλλιά αρχίζουν να πέφτουν και διαταράσσεται σοβαρά ο κύκλος της περιόδου. Σε πιο προχωρημένο στάδιο αρχίζουν να παθαίνουν βλάβες οι νεφροί, το συκώτι και η καρδιά. Γι’ αυτό και σ’ αυτή την αρρώστια το ποσοστό θνησιμότητας είναι μεγάλο. Οι στατιστικές μιλάνε για το 20% των ατόμων που πάσχουν από νευρική ανορεξία μπορεί τελικά να καταλήξουν.
Τα ανορεκτικά άτομα έχουν μια συμπεριφορά ασκητική που τους ωθεί να απαρνηθούν τις ανάγκες του σώματος, την θηλυκότητά τους και τις γενετήσιες επιθυμίες τους. Δεν αγαπούν το σώμα τους, γι’ αυτό και το παραμελούν μέχρι κακοποιήσεως και έχουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση, δηλαδή δεν πιστεύουν στον εαυτό τους και στις δυνατότητές τους. Ο μόνος τρόπος για να αντισταθμίσουν αυτή την έλλειψη αυτοπεποίθησης είναι η τελειότητα γι’ αυτό και χαρακτηρίζονται από τελειομανία. Κατά τη δική τους αντίληψη μόνο το τέλειο είναι αξιαγάπητο και το τέλειο ισοδύναμο με το αδύνατο.
Η ζωή τους διέπεται από υπερδραστηριότητα τόσο σε νοητικό επίπεδο, (έχουν πολύ καλές σχολικές επιδόσεις), όσο και σε σωματικό, (αθλούνται πολλές ώρες την ημέρα).
Αυτό όμως που είναι χαρακτηριστικό είναι ότι μέσα από την όποια δραστηριότητα ή επιτυχία κι αν έχουν, τα ίδια τα άτομα δεν αντλούν χαρά ή ευχαρίστηση. Θα έλεγε κανείς ότι τα κάνουν όλα μηχανικά. Είναι άτομα ‘κλειστά’ και εσωστρεφή που απέχουν από το φυσιολογικό – υγειές πρότυπο ανάπτυξης του εφήβου που σας παρουσίασα λίγο πριν. Άλλα χαρακτηριστικά τους είναι η απόλυτη σκέψη, η εκλογίκευση και έλλειψη δημιουργικότητας, η διαρκής ανάγκη για έλεγχο των καταστάσεων και του εαυτού τους.
Όμως, ποιοι είναι οι λόγοι που ένα άτομο μπορεί να πάθει ψυχογενή ανορεξία;
Έχει παρατηρηθεί πως το οικογενειακό μοντέλο μέσα στο οποίο μεγαλώνουν τα ανορεκτικά άτομα είναι κλειστό, δεν προσαρμόζεται στις αλλαγές και στις μεταμορφώσεις που συνεπάγεται η εφηβεία. Οι οικογένειες των ατόμων με νευρική ανορεξία δεν επιτρέπουν στα νεαρά μέλη τους να αποδεχτούν μέσα από την εφηβεία το νέο τους σώμα και δεν τα βοηθούν να αποκτήσουν μια ενήλικη ταυτότητα. Κατά αυτόν τον τρόπο οι έφηβες κοπέλες νοιώθουν αμηχανία και δυσκολία να δημιουργήσουν μια νέα ταυτότητα σώματος και να νοιώθουν καλά με αυτή.
Η οικογένεια συνεχίζει να αντιμετωπίζει το παιδί - έφηβο σα να είναι μικρό παιδί και είναι μαζί του υπερπροστατευτική. Δίνει μεγάλη αξία στα υλικά αγαθά, στο φαγητό, στις καλές επιδόσεις. Ασκεί ασφυκτικό έλεγχο και δεν αφήνει πολλά περιθώρια για πρωτοβουλίες και έκφραση. Το άτομο νοιώθει αδύναμο να ελέγξει τις καταστάσεις γύρω του και το μόνο που τελικά μπορεί να ελέγξει είναι το ίδιο του το σώμα μέσα από τη δίαιτα και την άσκηση.
Έτσι, το άτομο καταφεύγει σε έναν ασκητικό τρόπο διατροφής. Συμβολικά, η νευρική ανορεξία εκφράζει την αδυναμία, ανικανότητα του ατόμου να αναλάβει τον γενετήσιο - σεξουαλικό του ρόλο και να αφομοιώσει τις μεταμορφώσεις που συνεπάγεται η εφηβεία (να αποδεχτεί την θηλυκή της ταυτότητα, να ερωτευτεί, να γίνει μητέρα). Έτσι παραμένει στο στάδιο της παιδικής ηλικίας διατηρώντας ένα σώμα παιδικό που δεν επιθυμεί ερωτικά και δεν είναι επιθυμητό. Συχνά, το πάχος συγχέεται με την εγκυμοσύνη.
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το φαγητό είναι ένας τρόπος επικοινωνίας της μητέρας με τα παιδιά της το ότι το παιδί αρνείται τη τροφή είναι σα να αρνείται να έχει σχέση με τη μητέρα. Πολλοί πιστεύουν ότι η ανορεξία πηγάζει από την ιδιόμορφη και διαστρεβλωμένη σχέση κυρίως ανάμεσα στην κόρη και την μητέρα με την σιωπηρή συναίνεση του πατέρα γεγονός που μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι το ζευγάρι δεν έχει καλή σχέση.
Η διαστρεβλωμένη σχέση της μητέρας με την κόρη μας παραπέμπει στη διαστρεβλωμένη εικόνα που έχει το ανορεκτικό άτομο για το σώμα της όπου το βλέπει παχύτερο απ’ ότι είναι. Εδώ πρέπει να κάνουμε μια διευκρίνιση και μία διαφοροποίηση, ανάμεσα στο σχήμα του σώματος και στην εικόνα του σώματος.
Το σχήμα του σώματος αφορά την εξωτερική εμφάνιση. Είναι λίγο ως πολύ δεδομένο και λίγα μπορούμε να κάνουμε για να το αλλάξουμε. Μπορούμε ωστόσο να το τρέφουμε υγιεινά, να το γυμνάζουμε και να το περιποιούμαστε.
Η εικόνα του σώματος μας όμως, διαμορφώνεται αρχικά από τη σχέση που είχαμε ως βρέφη με τη μητέρα και τα άτομα που μας φροντίζανε. Διαμορφώνεται μέσα από τα συναισθήματά μας, τις συγκινήσεις μας την επαφή μας με τους γονείς μας. Όσο καλύτερη είναι η σχέση με τα άτομα που μας φροντίζανε ως μωρά, τόσο καλύτερη θα είναι η εικόνα μας και τόσο ανεπηρέαστοι τελικά θα μείνουμε από τα σχόλια των άλλων και τις τάσεις της μόδας. Θα έχουνε μπει οι βάσεις για την ανάπτυξη της πολυπόθητης αυτοεκτίμησης.
Αυτοεκτίμηση είναι ο σεβασμός και η αποδοχή στο σύνολο, των δυνατών αλλά και αδύνατων στοιχείων, των θετικών και αρνητικών πτυχών του ατόμου. Δείχνει το βαθμό στον οποίο το άτομο πιστεύει ότι είναι ικανό, σημαντικό, επιτυχημένο και άξιο. Όταν έχουμε εισπράξει την αποδοχή, το θαυμασμό, την αγάπη και την τρυφερότητα που είχαμε ανάγκη ως μωρά αυτό το ίδιο θα κάνουμε κι εμείς με τη σειρά μας αρχικά στον εαυτό μας και στους ανθρώπους που αγαπάμε. Στην εφηβεία αναπαράγουμε αυτό που έχουμε βιώσει ως παιδιά μωρά. Αν το βλέμμα του άλλου μας έδινε αποδοχή ή απόρριψη, αυτό θα εισπράξουμε και στην εφηβεία.
Η θεραπεία της ψυχογενούς ανορεξίας, είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει όλη την οικογένεια καθώς και μία ομάδα ειδικών : γιατρών και ψυχοθεραπευτών. Η αρρώστια ενός παιδιού στην οικογένεια δεν είναι ποτέ μια προσωπική υπόθεση του παιδιού, αφορά όλη την οικογένεια.
Όσο για την σχέση της ανορεξίας με τον κόσμο της μόδας, θα έλεγα ότι ο κόσμος της μόδας δε δημιουργεί την ανορεξία απλά την καλλιεργεί, την επιδεινώνει, όπως καλλιεργεί και άλλες μορφές ψυχοπαθολογίας όπως είναι οι εθισμοί. Η ανορεξία και ο κόσμος της μόδας έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά : χωρίς ερωτισμό, με πολύ ανταγωνισμό, με υπερδραστηριότητα, επιφανειακός κόσμος χωρίς συναισθήματα. Ταιριάζει πολύ στην ψυχοσύνθεση του ανορεκτικού ατόμου.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου